Straffen

Straffen zit ons in het bloed en het is moeilijk om niet te straffen. Straffen heeft niet het opvoedende effect dat we beogen.

Wat is nu eigenlijk mis aan straf?

Veel mensen vinden dat er niets mis is met af en toe een gedoseerde portie ‘welverdiende straf’. ‘Hij heeft er toch zelf om gevraagd?’ Toch stellen wij dat honden zich zonder straf ook beter kunnen gaan gedragen, dus dat straf ‘verboden’ is. Wat gebeurt er in een hond als we hem straffen? En wat is straf dan precies? En waarom werkt straffen meestal niet?

Waarom vinden wij honden baasjes het zo moeilijk om niet straffend op te treden als onze hond (of ons kind) iets doet wat niet mag? Het druist zo tegen ons gevoel in om niet te reageren met een ‘nee’, ‘foei’ of ‘mag niet’. Waarom letten we altijd zo op wat dat wat ‘fout’ gaat, in plaats van aandacht te schenken aan dat wat ‘goed’ gaat? Dat blijkt heel gewoon in onze natuur te zitten. Die neiging van ons heeft ons gebracht tot de maatschappij van nu, mét al haar moeilijkheden. Het zit in het emotionele systeem van de mens dat negatieve emoties een sterker signaal afgeven en intenser zijn dan positieve emoties. Mensen blijven daardoor alert op gevaar en zijn daardoor probleemgericht. Ze letten erop wat nog niet goed gaat en besteden minder aandacht aan zaken die goedgeregeld zijn en dus ‘klaar’ zijn. Die selectieve gerichtheid op negatieve zaken heeft alles met onze houding ten opzichte van ongewenst gedrag en straf te maken.

Straf beoogt meer dan het biedt

Onder straffen verstaan we het toedienen van iets dat onprettig is. Wij mensen houden de maatschappij onder controle door te straffen en te dreigen met straf: houd je je niet aan de gedragsregels, dan riskeer je boetes, gevangenisstraf en TBS. De ‘grote jongens’ ondergaan zwaardere straffen vol extra restricties. Toch blijkt dat het aantal recidivisten hoog, en dat is een probleem waar menig gedragsdeskundige zijn tanden op heeft stukgebeten. De gegeven straf blijkt heel vaak niet echt te helpen. En omdat we wel willen dat het werkt, verhogen we de boetes, verlengen we de gevangenisstraf en ontnemen we de gevangene nog meer rechten. En toch neemt nóg de misdaad niet af. In landen waar de doodstraf nog bestaat, is de zware misdaad nog onverminderd hoog. De zware criminaliteit en geweldsdelicten nemen toe. Dit probleem schrijven we meestal toe aan het soort mensen die de straf moet ondergaan: de ware misdadiger is misschien ongevoeliger voor straf dan de niet overtredende mens? Straf en de dreiging van straf blijft – ondanks het falen ervan -onverminderd hoog in ons vaandel staan en heel ons bestaan blijft er mee verweven. Vrijwel ieder geloof dreigt met straf om zijn gelovigen onder de duim te houden en ondanks de dreiging van hel en verdoemenis (kunt u zich een zwaardere straf voorstellen?) blijven wij mensen toch maar arme zondaars, die het steeds weer niet blijken te kunnen laten zich anders te gedragen dan ons geloof ons voorschrijft. Straffen heeft blijkbaar niet het opvoedende effect dat we beogen en dat we eraan toeschrijven. Omdat straf zo verweven is met ons opvoedingssysteem, leren wij honden baasjes ook onze honden door (de dreiging van) straf hoe zij zich moeten gedragen. Dat hebben we vele lange jaren gedaan en het werkte soms wel, heel vaak niet. We straffen met mopperen, schreeuwen, aan het schrikken maken, een klap uitdelen of erger. We geneerden ons daar niet voor, want we wisten niet anders. Waar we ons wel voor geneerden was voor het feit dat zo overduidelijk was dat wij onze hond letterlijk en figuurlijk niet de baas waren. En menige hond moest onze frustratie daarover ontgelden met lijfstraffen die niet op de opvoeding van de hond gericht waren, maar op het laten wegebben van onze boosheid. En op vergeldingsdrang. Ander effect had en heeft het meestal niet.

Honden denken en voelen en weten…

Nog maar een paar jaar geleden werd een hond beschouwd als een dier met weinig verstand, geen stemmingen en emoties en alleen maar reagerend op prikkels van buitenaf. Tegenwoordig weten we beter, honden hebben het verstandelijke niveau van kinderen rond de vier jaar (sommige onderzoekers spreken zelfs van kinderen van zes jaar) en zij hebben wel degelijk stemmingen en emoties. Voor de meeste baasjes is dat geen nieuws: zij kennen hun hond als zichzelf en herkennen zijn stemmingen zonder dat woorden nodig zijn. Maar voor veel wetenschappers was dat maar moeilijk te accepteren, en nog steeds is er een lichting wetenschappers die niets van deze vermenselijking van huisdieren wil weten. Deze ommekeer in de benadering van huisdieren is mede de oorzaak van een snelle verandering in de omgang met honden en heeft vooral de opvoedingsmethoden drastisch veranderd.

Opvoeden zonder straf is niet gemakkelijk, wel eerlijk

Het is haast verbazend hoe graag velen van u - zodra u besefte hoe zeer wij mensen gericht zijn op alles wat niet goed is en op straf als remedie - de ‘oude’ methode inruilde voor de huidige methode waarbij straf is afgeschaft. Toch is de opvoeding zonder straf helemaal niet makkelijk: het luistert vrij scherp naar wetenschappelijk bewezen criteria, waardoor het soms verleidelijk blijkt terug te grijpen naar het alom vertrouwde straffen. Ook instructeurs die onvoldoende praktijkervaring hebben verschuilen soms hun gebrek aan kennis en handigheid met de huidige manier zonder straf met opmerkingen aan hun cursisten als ‘Wij doen het gewoon, laat anderen maar modern doen’. Dat is zo jammer, want waarom zou je je hond pijn doen als het anders kan? De enige reden is puur onvermogen en frustratie en gebrek aan kennis (die niet meer nodig zou hoeven te zijn, er zijn zoveel boeken over de huidige manier van trainen voorhanden),  maar dat is daarom nog geen excuus. Want laten we nog eens bekijken wat straffen precies doet op het leerproces en met de emoties van een hond. Om te voorkomen dat u ingaat op een verkeerd advies omdat de positieve manier even niet lukt. Want als u straft met de illusie dat het gedrag van uw hond zal verbeteren heeft dat een tweetal zeer belangrijke nadelen: u bedenkt geen betere manier en u zoekt niet naarstig naar de oorzaak waarom de positieve manier niet werkt. Tel daarbij op dat het uw relatie ernstig onder druk zet en u begrijpt dat het heel belangrijk is om goed te beseffen wat straf met uw hond (en u!) doet.

De nadelen van straf

De meest voorkomende vorm van straf is de correctie door een ruk(je) aan de slipketting of  de halsband. Mensen denken vaak dat een ruk aan een gewone halsband van leer of katoen minder heftig is, maar dat is niet waar. Zo’n gewone halsband maakt de hond niet alleen ongevoelig, maar zorgt er ook voor dat hij gedurende zijn leven vele honderden malen een ruk in zijn nek krijgt. De meeste honden stellen zich in op dat geruk en gaan gorgelend en hangend in de strakke lijn door het leven. Het geruk is heel vaak een reactie op de irritatie van de eigenaar, die  - omdat het hem even oplucht omdat zijn opgekropte woede een uitweg vindt - haast verslaafd is aan dat rukken en trekken. Ook al beseft hij dat het geen spat helpt om het gedrag van zijn hond te veranderen.  Het corrigeren van een hond heeft echter nog een aantal nadelen:-            de hond wordt voorzichtig om de correctie te vermijden en probeert daarom niet te trekken aan de lijn. Hij is echter zo bezig om dat nare gevoel te vermijden dat hij niet open staat voor nieuwe inzichten. Een hond (ook een mens) onder negatieve stress leert niet, hij vermijdt. Dat is iets heel anders. De hond wordt daardoor gespannen en verraadt dat door een gespannen, stijve houding. De lol van zijn uitje is eraf.-           De hond kan ook reageren door zijn baasje aan te vallen. Er is dan sprake van zoveel opgekropte energie dat deze een uitweg moet vinden. In plaats van een andere hond aan te vallen voor welk gedrag de correctie bedoeld was, wordt de baas aangevallen. Dat dit een gevaarlijke situatie is zal duidelijk zijn, dat er meteen sprake is van een vertrouwenscrisis behoeft ook geen toelichting. Als men niet begrijpt waarom de hond nu ineens de baas aanvalt, heeft men het idee dat de aanval echt gericht was naar degene die met de hond wandelde. Dat is echter niet waar: de opgekropte energie moest wegvloeien, net zo als u een kopje kapot kunt gooien als u in machteloze woede bent. Bent u boos op het kopje? Nee, u ontlaadt uw opgekropte woede.
-           Het is ook mogelijk dat de hond met uitvallen en zelfs (licht) bijten reageert uit angst. Hij kan uw correctie niet ontvluchten want hij is aangelijnd. Veel honden snappen helemaal niet waarom ze gecorrigeerd worden en welk gedrag ze wel moeten vertonen om het te stoppen of te voorkomen. Ze vertonen dan noodweeragressie. Daarna is de relatie ernstig verstoord, uw hond vertrouwt u niet meer en u vertrouwt – omdat u niet begrijpt waarom hij zo reageert – uw hond niet meer.

Er valt nog veel meer te vertellen over straffen. Als u weet waaraan een straf allemaal moet voldoen om wel te helpen, begrijpt u meteen waarom dat haast nooit lukt. Daarbij kan straf het ongewenste gedrag zelfs laten toenemen. Alle reden dus om daar volgende maand verder op in te gaan. Want als we weten wat straf allemaal voor kwaad doet en waarom het niet helpt, zullen we niet snel in de val trappen om in een oude gewoonte te vervallen en zullen we een gegeven advies om wel te corrigeren met de juiste motivaties kunnen weerleggen.

Resumerend: Straffen zit ons mensen als het ware in het bloed en vele jaren leerden wij onze hond luisteren door hem te straffen. Tegenwoordig kennen we betere en vooral leukere methodes. En afgezien  of een straf nu wel of niet helpt, het richt altijd ernstige schade aan onze relatie met onze hond. Alle reden dus om straffen voor altijd uit onze relatie met onze hond te verbannen. Belonen zal betere resultaat opleveren.